آیا pH فرمولاسیون شامپو می تواند مو را تحت تأثیر قرار دهد؟
چکیده: در این مقاله نحوه ی عملکرد یک شامپو با pH پایین روی سلامت ساقه ی مو بررسی شده و pH 123 فرمول شامپو (Shampoo Formulation) با
برندهای بین المللی را تجزیه و تحلیل می کنیم. نتایج این بررسی نشان داد که مقادیر pH فرمول شامپوها بین ۹٫۵-۳٫۵ متغیر
است. ۴۷٫۰-۲۹٫۹% شامپوها ۵٫۵ ≥ pH و ۶۱٫۷۸٪ دارای ۵٫۵ ≤ pH هستند. ۲۶ فرمول شامپو ضد شوره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که
حدود ۱۹٫۲۳٪ آن ها دارای ۵٫۵ = pH بودند. pH قلیایی بار الکتریکی منفی سطح فیبر مو و در نتیجه اصطکاک بین الیاف را افزایش می دهد. این
امر منجر به آسیب کوتیکول و شکستن فیبر می شود. این یک واقعیت است که pH پایین فرمول ساخت شامپوها باعث ایجاد وز و الکتریسیته
ساکن منفی کمتر در سطح فیبر می گردد. جالب اینجاست که فقط ۳۸٪ از شامپوهای برند تجاری دارای ۵٫۰ ≥ pH هستند. فرمولاسیون شامپو بچه
به دلیل ویژگی “بدون اشک”باید دارای pH خنثی باشد. محققان بر این باورند که مقدار pH باید روی برچسب
شامپو مشخص شود، اما مطالعات لازم به منظور تعیین بهترین pH برای پوست سر و سلامت فیبر مو لازم است.
مقدمه:
متخصصان پوست اغلب شامپوهایی را برای درمان ریزش مو و اختلالات پوست سر تجویز می کنند. تجویز محصولات مراقبت
از مو اغلب برای بهبود تراکم موی سر است، در حالی که محصولات بدون نسخه بر پیشگیری از آسیب مو تمرکز
دارند. در دانشکده های پزشکی در مورد مواد آرایشی مو چیزی زیادی آموزش داده نمی شود. برای متخصصان پوست
بسیار مهم است که شامپوهای تجویزی آن ها خطر افزایش اصطکاک و موخوره را به حداقل برسانند. شامپوها فقط
پاک کننده ی پوست سر نیستند، زیرا روی ساقه مو نیز تأثیر می گذارند. مطلوب است که فرمول شامپو نرمی و درخشندگی
ساقه مو را حفظ کند. اصطکاک که علت اصلی مو خوره است، با یک فرمولاسیون شامپو سر مناسب، مخصوصاً برای موهای
فرفری، می تواند به حداقل برسد. فاکتورهای زیادی مانند غلظت و کیفیت سورفکتانت ها، مواد ضد الکتریسیته و روان کننده
و pH وجود دارند که روی اثر شامپوها تأثیر می گذارند. pH پوست سر ۵٫۵ و pH ساقه ی مو ۳٫۷۶ است. pH قلیایی بار خالص الکتریکی منفی
سطح فیبر مو و در نتیجه اصطکاک بین الیاف را افزایش می دهد. در این کار، ما عملکرد سورفکتانت ها و تأثیر pH بر اصطکاک الیاف مو را
با توجه به بارهای الکتریکی روی سطح شافت و اثر آن روی موخوره را بررسی می کنیم. همچنین pH 123 شامپوی
تجاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت تا بررسی شود آیا سطح pH از یک الگوی ثابت پیروی می کند.
سورفکتانت ها در فرمول شامپو گیاهی و شیمیایی:
سورفکتانت ها مواد پاک کننده ای هستند که جایگزین صابون می شوند. آنها به وسیله ی تضعیف نیروهای چسبندگی فیزیکو
شیمیایی که عامل اتصال آلودگی ها به مو هستند، عمل می کنند. سورفکتانت ها این آلودگی ها را حل کرده و از اتصال آنها
به شافت یا پوست سر جلوگیری می کنند. آلودگی ها، چربی های غیر محلول (سبوم) هستند که با آب حل نمی شوند. به منظور
حذف سبوم از ساقه ی مو، سورفکتانت ها یک بخش مولکولی آبگریز و و یک بخش آب دوست دارند. دم آبگریز با چربی و سر آبدوست با
آب پیوند می یابد. سورفکتانت ها (مواد فعال کننده ی سطح) در تماس با آب ساختاری میسل تشکیل می دهند. سورفکتانت ها در چهار
گروه طبقه بندی می شوند: آنیونی، آمفوتری، غیر یونی و کاتیونی. سورفکتانت های آنیونی عامل اصلی پاک کنندگی بوده و به عنوان
سورفکتانت های اولیه شناخته می شوند. صابون، یک ماده شوینده آنیونی است اما بر اثر شستشو با صابون، نمک های کلسیم روی
رشته های مو رسوب کرده و موها را مات و گره خورده می کنند. به همین دلیل امروزه از سورفکتانت های آنیونی سنتزی مانند سدیم لوریل سولفات،
آمونیوم لوریل سولفات، آمونیوم لورث سولفات و آلفا اولفین سولفونات در فرمول شامپو شیمیایی مو استفاده می گردد. اصطلاح
فرمول شامپو بدون سولفات به عدم استفاده از سورفکتانت آنیونی در فرمولاسیون شامپو اشاره دارد. سورفکتانت های کاتیونی،
آمفوتری و غیر یونی به برخی فرمول ترکیب شامپوها اضافه می شوند تا اثرات تولید الکتریسیته ساکن ناشی از سورفکتانت های آنیونی
را کاهش دهند. از آنجایی که سورفکتانت های کاتیونی بار مثبت دارند، به سرعت به رشته هایی که دارای بار منفی هستند، پیوند
می خورند و اثر وز شدن را کاهش می دهند. افزون بر این، آن ها تشکیل کف و ویسکوزیته ی فرمول شامپو سر
را بهینه می کنند. pH شامپو می تواند الکتریسیته ساکن را افزایش و خنثی سازی بار را کاهش دهد.
اهمیت pH فرمول ساخت شامپوها:
پتانسیل هیدروژنیک یا pH نشان دهنده ی اسیدیته، قلیایی یا خنثی بودن یک محیط است. مقیاس pH از ۱ تا ۱۴ متغیر است. pH خنثی ۷ است، کمتر
از ۷ نشان دهنده ی محیط اسیدی و بیشتر از ۷ نشان دهنده ی محیط قلیایی است. در ۷ = pH بین یون های +H و –OH تعادل وجود دارد.
نقطه ایزوالکتریک به عنوان نقطه ی خنثی شدن بار در pH تعیین شده تعریف می شود. مو نسبت به تغییر pH فرمول شامپو بسیار
حساس است. نقطه ی ایزو الکتریک مو در حدود ۳٫۶۷ = pH و نقطه ی ایزیونیک آن حدود ۵٫۶ است. هنگامی که pH مو در اطراف
نقطه ایزو الکتریک باشد، به حالت خنثی بار می رسد. در موهای روشن، نقطه ایزوالکتریک با pH اسیدی بیشتر می شود زیرا کوتیکول غنی از سیستئین
است و بنابراین امکان تشکیل اسید سیستئیک وجود دارد. هرچه فاصله بین شامپوها بیشتر باشد، لیپید آزاد و نقطه ایزو التریک پایین مو
افزایش می یابد. هر فرمول شامپو شیمیایی که روی مو استفاده شود و pH آن بالاتر از ۳٫۶۷ باشد، باعث افزایش بار الکتریکی منفی مو و
در نتیجه افزایش الکتریسیته ساکن و دافعه بین رشته ها می گردد. سطح الیاف به دلیل نقطه ی ایزو الکتریک کمی بار خالص منفی دارد.
یون های دارای بار مثبت به سطح بار منفی جذب می شوند، بنابراین به غلبه بر سد الکتریکی آنیون ها کمک می کنند.
وقتی موها شسته می شوند، pH آب ۷٫۰ است. بنابراین افزایش بار منفی اتفاق می افتد و میسل به وسیله ی رشته های دارای
بار منفی دفع می شود. بار خالص الکتریکی منفی تولید شده موها را گره می زند و شانه زدن آنها را سخت می کند، بنابراین باعث
ایجاد موخوره می گردد. در pH قلیایی، توانایی جذب آب به وسیله ی مو افزایش می یابد. آب به مقیاس های باز شده نفوذ کرده، رشته ها
را هیدراته می کند و پیوندهای هیدروژنی مولکول کراتین را می شکند. با شکسته شدن پیوندهای هیدروژنی کراتین انعطاف پذیر
می شود. با کاهش خاصیت ارتجاعی و افزایش قابلیت انعطاف پذیری، شکنندگی رشته های مو افزایش می یابد. اگرچه تعریف
استانداردی برای مفهوم شامپوی با pH کم وجود ندارد، اما در این کار یک شامپوی با pH کم را با pH کمتر از ۵٫۵ در نظر می گیریم.
نتایج و بحث:
نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل pH 123 فرمول شامپو تجاری نشان داد که در بسیاری از محصولات، pH نهایی بالاتر از pH ساقه ی مو (۳٫۶) و
حتی بالاتر از pH پوست سر (۵٫۵) است. هیچ استانداردی برای pH فرمول انواع شامپو مو (مانند فرمول شامپو سر، فرمولاسیون شامپو ضد شوره،
فرمول شامپو گیاهی و … ) وجود ندارد. همچنین درج سطح pH روی برچسب محصول یک مسئله ی اجباری نیست. استفاده از فرمولاسیون
تولید شامپو با pH بالاتر از ۵٫۵ اصطکاک را افزایش می دهد و باعث وز شدن، شکستگی و گره خوردن مو می گردد. پس از استفاده از
شامپوی با pH بالاتر از ۵٫۵، باید از نرم کننده ی با pH پایین استفاده شود تا افزون بر روان کاری، بتواند الکتریسیته ساکن را خنثی کرده، اثر
موخوره را از بین برده و منافذ کوتیکول را مهر و موم کند. اگر نرم کننده توسط متخصص پوست توصیه نمی شود، باید شامپویی با pH کمتر
از ۵٫۵ انتخاب کنید. در فرمول ساخت شامپو بچه به دلیل اعمال ویژگی بدون اشک معمولا گستره ی pH بین ۷-۶ است. متخصصان
معتقدند بزرگسالانی که ساقه موهایشان را رنگ کرده اند، به ویژه موهای سفید شده، نباید از شامپوهای مخصوص کودکان برای
پاکسازی و حالت دادن موهای خود استفاده کنند. اگر مواد آرایشی pH مو را به بیش از ۳٫۶۷ افزایش دهند، باید مواد کاتیونی به فرمول
تهیه شامپو اضافه شود تا به وسیله ی شبکه ی بار منفی جذب گردند. چنانچه مواد کاتیونی در فرمولاسیون شامپو نباشد، استفاده از
نرم کننده بعد از شامپو به شدت مورد نیاز است. برای شامپوهای تجاری موجود، pH بالاتر ممکن است عملکرد محصول در رابطه با
سازگاری و قابلیت کنترل را به دلیل اصطکاک و اثر وز، مختل کند. pH بالاتر برای موهای صاف و بسیار چرب و نازک، تأثیر مثبت داشته
و باعث افزایش حجم موها می گردد. البته این نکته قابل توجه است که pH بالاتر از ۵٫۵ ممکن است باعث تحریک پوست سر شود.
نتیجه گیری:
برای pH فرمول (Shampoo Formulation) شامپو هیچ مقدار استانداردی وجود ندارد و درج مقدار pH روی برچسب محصول یک
مسئله ی اجباری نیست. برای جلوگیری از تحریک پوست pH شامپو نباید بیشتر از ۵٫۵ باشد. با این حال، بیشتر محصولات تجاری
موجود این شرط را برآورده نمی کنند. بنابراین وظیفه فرمولاتور است که با اضافه کردن مواد کاتیونی به فرمولاسیون شامپوها و
نرم کننده ها، این متغیر (pH) را کنترل کند تا به پوست سر آسيب نرسد. البته برای استفاده از مواد کاتیونی در خط تولید شامپو
پرسش و پاسخ